Co zmienia się w żywieniu dziecka po ukończenia 1 roku życia?

Maluch po 1. roku życia ma wyższe potrzeby energetyczne niż młodsze Niemowlę o tej samej masie ciała. Średnio dla Dziecka w wieku 1-3 lata o masie ciała 12 kg, podaje się zapotrzebowanie na poziomie 1000 kcal/ dobę.  

Nie ma jednak potrzeby dokładnego wyliczania wartości kalorycznej diety Malucha – realne zapotrzebowanie nie zależy jedynie od masy ciała, ale również od apetytu danego dnia, samopoczucia i aktywności fizycznej. 

Jeżeli karmimy Dziecko różnorodnie, zgodnie z modelowym talerzem żywieniowym, a produkty rekreacyjne są okazjonalnym dodatkiem, a nie istotnym elementem codziennej diety, Maluch powinien sam regulować ilości zjedzonych posiłków zgodnie ze swoim apetytem i zapotrzebowaniem. 

 2. Zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy. 

Po 1. roku życia zmienia się zapotrzebowanie na niektóre minerały i witaminy. 

– Wapń – jest to pierwiastek, którego rolę podkreśla się szczególnie po ukończeniu 12 miesięcy. Zbyt niskie spożycie tego pierwiastka jest powszechne w grupie wiekowej 1-3 lata i dotyczy nawet 42,3% Maluchów. Zapotrzebowanie do 12. miesiąca wynosi 260 mg (AI – ilość wystarczająca ustalona na podstawie wapnia dostarczanego z mlekiem) i rośnie gwałtownie po ukończeniu 12. miesiąca do 700 mg dobowo. W przeliczeniu na masę ciała zapotrzebowanie Malucha jest pięciokrotnie wyższe niż dorosłego!  

Wapń jest kluczowym składnikiem w czasie rozszerzania diety – jest niezbędny do prawidłowego rozwoju, wzrostu, budowy kości i zębów, regulacji hormonalnej, przewodzeniu neuronalnym i w wielu innych procesach zachodzących w organizmie. Biorąc pod uwagę fakt, jak istotne role pełni w organizmie Dziecka wapń, warto zatroszczyć się o jego odpowiednią ilość i odpowiednie źródła, a także – szczególnie w przypadku niedoborów stwierdzonych klinicznie – zwrócić uwagę na całokształt diety i składniki, które ułatwiają i utrudniają przyswajanie wapnia z diety. 

Przewlekłe niedobory wapnia mogą powodować krzywicę, tężyczkę, zaburzenia neurologiczne, osteoporozę i wzrost ciśnienia krwi. U Dzieci w szczególności wyróżnia się zaburzenia wzrostu i krzywicę oraz tężyczkę, która może być stanem zagrażającym życiu (dot. skrajnych niedoborów wapnia, często powiązanych z innymi niedoborami lub uwarunkowaniami niezależnymi od sposobu żywienia). Nadmierna podaż wapnia z diety może mieć negatywne konsekwencje tylko w przypadku przedawkowania wit. D u Dzieci. Niekontrolowana suplementacja wapnia może być niebezpieczna, dlatego Maluch jej wymagający powinien być pod kontrolą pediatry, który dobiera preparat i ustala dawkowanie. 

Najlepszym źródłem wapnia w diecie jest nabiał – zawiera on duże ilości wapnia o dobrej biodostępności, a dodatkowo jest źródłem laktozy, która wspiera jego wchłanianie. Zgodnie z zaleceniami Maluch powinien dostawać 3 porcje nabiału dziennie (np. 2 szklanki mleka i jedną porcję sera). Wapń pochodzenia roślinnego charakteryzuje się niższą przyswajalnością, jednak pomimo tego, komponując odpowiednio dietę, można zapewnić jego optymalną podaż. 

– Żelazo – jest pierwiastkiem, o którym najwięcej mówi się na początku rozszerzania diety ze względu na wyczerpujące się zapasy żelaza zgromadzone podczas życia płodowego. Zapotrzebowanie na nie wynosi wówczas aż 11 mg na dobę. Po ukończonym 1. roku życia spada do 7 mg dobowo. Pomimo spadku nadal odgrywa bardzo istotną rolę w rozwoju Dziecka, a jego niedobór jest niebezpieczny dla zdrowia. Komponując posiłki dla Malucha, nadal warto zwracać szczególną uwagę na żelazo i dodatki, które zwiększają lub ograniczają jego przyswajanie. Jednym z pierwiastków hamujących wchłanianie żelaza jest wapń – który przecież również jest kluczowym składnikiem diety Dziecka – dlatego w posiłkach, w których te pierwiastki występują razem, tym bardziej warto zwracać uwagę na bogate źródło wit. C lub kwasu mlekowego. 

– Sód – o sodzie, a właściwie najczęściej o soli, mówimy w kontekście ograniczenia tego pierwiastka. Nadmiar sodu (i soli) w diecie ma szereg negatywnych konsekwencji w kontekście kształtowania nawyków żywieniowych, ale również może być niebezpieczny dla zdrowia Malucha. Po 1. roku życia wzrasta zapotrzebowanie na sód z 370 mg na 750 mg. Nie oznacza to jednak, że dania dla Dziecka powinno się solić – ta ilość sodu nadal jest na tyle niewielka, że zapotrzebowanie pokrywa się z produktów – pieczywa, produktów gotowych typu pomidory suszone, serów żółtych, kiszonek, które można podawać ze zdecydowanie większą swobodą. Dosalanie posiłków nie jest wskazane (i powinno być ograniczane) co najmniej do 3. roku życia, gdyż jest to okres krytyczny dla kształtowania się nawyków żywieniowych na całe życie. Mniejsze spożycie soli jest działaniem profilaktycznym dla chorób cywilizacyjnych i układu krwionośnego. 

– Wit. B12 i wit. B9 (foliany) – to składniki, na które zapotrzebowanie wzrasta niemal dwukrotnie po ukończeniu roczku. Są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów krwiotwórczych, a także pełnią szereg innych funkcji w organizmie. Ich niedobory objawiają się najszybciej niedokrwistością, jednak z czasem skutki dotykają również układu nerwowego, mogą powodować zaburzenia neuropsychiatryczne i zwiększać ryzyko miażdżycy.  

Źródłami folianów są warzywa i nasiona roślin strączkowych (w szczególności warzywa ciemnolistne jedzone na surowo) – urozmaicona dieta bogata w warzywa pokryje zapotrzebowanie Malucha. Badania wykazują zbyt niskie spożycie folianów wśród około 20% Dzieci, co bezpośrednio wiąże się ze zbyt małym spożyciem warzyw. Źródłami wit. B12 są produkty odzwierzęce – w szczególności mięso, ale też jaja i nabiał. W diecie tradycyjnej ryzyko niedoborów tej witaminy jest nieznaczne. Na dietach wegetariańskich, a przede wszystkim wegańskich, suplementacja wit. B12 jest niezbędna. Niektóre produkty roślinne badane są pod kątem zawartości wit. B12, jednak do tej pory wykryte zostały jedynie jej nieaktywne analogi. Ich regularne spożycie może zaburzać wynik badania poziomu wit. B12 z krwi, przez co ewentualne niedobory nie zostaną wykryte. W przypadku jadłospisu Maluchów, jeśli dieta zawiera produkty odzwierzęce i mięso, nie ma potrzeby suplementacji bez wyraźnych wskazań medycznych. Dzieci na dietach wegańskich i wegetariańskich powinny bezwzględnie rozpocząć suplementację witaminą B12 najpóźniej w okolicach 1. urodzin (zmniejsza się ilość jedzonego mleka).  

3.Stopniowa rezygnacja z mleka na rzecz posiłków stałych 

Jedną z najczęściej niezrozumianych zasad żywienia Niemowląt jest ta, że do pierwszego roku życia Dziecka podstawą jest mleko. Za to po skończonym 12. miesiącu priorytetem są pokarmy stałe, a mleko jest tylko dodatkiem, tym bardziej jeśli Maluch jest karmiony mlekiem modyfikowanym. Przyjmując te „zasady” bezpośrednio, trudno o większy konflikt interesów – Niemowlę z dnia na dzień nie nauczy się jeść i nie zrezygnuje z mleka, a niezadowolenie Malucha może budzić frustrację Rodziców. Maluch uczy się jeść od początku rozszerzania diety, dlatego tak ważne jest, by proponować mu odpowiednie posiłki z określoną częstotliwością. Dzięki temu w okolicy 12 miesięcy (czasem szybciej, a czasem później) będzie mógł rzeczywiście czerpać energię i radość z jedzenia, a mleko powoli będzie stawało się dodatkiem.  

Odstawienie mleka to proces – zarówno w przypadku karmienia piersią, jak i mlekiem modyfikowanym kieruje nim Dziecko i rzeczywiście to ono może zrezygnować z dnia na dzień, ale może również bardzo stopniowo redukować ilość karmień. Zapewnienie Maluchowi odpowiedniej ilości posiłków stałych jest kluczowe do tego procesu. Dziecko w wieku powyżej 12 miesięcy powinno dostawać 3-4 posiłki główne + 1-2 przekąski (w te ilości nie wlicza się mleko!). Dzieci karmione piersią często jedzą mniejsze porcje, przez co zwiększa się też ilość posiłków stałych (nawet do 4-5 głównych plus 2-3 przekąski). 

W przypadku Niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym lub mlekiem mamy z butelki zalecenia jednoznacznie mówią o konieczności jak najszybszego odstawienia butelki ze smoczkiem (można rozpocząć jej odstawienie przed ukończeniem 12 miesięcy). Najlepszym naczyniem zastępującym jest otwarty kubek, jednak na początku butelkę można zastąpić np. bidonem z silikonową słomką, który ułatwi proces zmiany. Może to być moment przełomowy, jednak warto pamiętać, że ze względów logopedycznych i stomatologicznych nie powinno się go odkładać w czasie. Niemowlęta doskonale adaptują się do zmian, a ewentualne trudności są przejściowe. 

4.Formy i konsystencje posiłków 

Czas na wprowadzanie różnorodnych konsystencji przypada na wiek między 6. a 11. miesiącem życia. Teoretycznie można założyć, że Dziecko roczne nie powinno już mieć problemów różnymi formami posiłków i tak też mówią zalecenia – Maluchy w wieku powyżej 12 miesięcy mogą potrzebować niekiedy pomocy w rozdrobnieniu większego kawałka posiłku (np. kawałka mięsa za pomocą noża), ale nie mają problemu z odgryzaniem i przeżuwaniem pokarmu. Jednak jeżeli proces zmian konsystencji przebiega burzliwie lub został rozpoczęty za późno, problemy mogą przedłużyć się do wieku powyżej 12 miesięcy.  

Dziecko potrzebuje czasu na zaadaptowanie się do zmian. Jedyną metodą do ich przeprowadzenia jest praktyka, czyli proponowanie Dziecku kawałków do każdego posiłku. W przypadku przedłużających się problemów (brak postępów, pogorszenie akceptacji różnych produktów), warto skonsultować się ze specjalistą – pierwszym kontaktem powinien być neurologopeda, który określi, czy może pomóc (i jak pomóc) i ewentualnie skieruje na dalszą diagnostykę do innych specjalistów (np. fizjoterapeuty, terapeuty karmienia lub terapeuty zaburzeń SI). 

Wiek między 1. a 3. rokiem życia jest też często czasem intensywnej nauki jedzenia sztućcami – na początku łyżką i widelcem, a z czasem również bezpiecznym nożem. Niemowlę uczy się poprzez naśladowanie Rodziców, podejmowanie prób i wytrwałe ćwiczenie umiejętności, więc jeśli ma regularną możliwość jedzenia sztućcami, będzie stopniowo się z nimi oswajało. Ta praktyka to nie tylko element przygotowania do życia społecznego (np. do jedzenia w grupie przedszkolnej), ale również doskonały trening koordynacji i cierpliwości Dziecka.

5.Neofobia 

Określeniem „neofobia” nazywa się zbiór zachowań obejmujący wybiórczość i wybredność Dzieci w wieku między 2-3 lata do około 5-6. roku życia. Charakterystyczną cechą tego etapu jest niechęć do próbowania nowych produktów, dań, a także znanych potraw i produktów podanych w inny sposób. Etap neofobii rozpoczyna się w bardzo ważnym momencie życia Malucha – przełom 2-3 roku życia to szczególny czas budowania autonomii Dziecka, którego elementem może być też wybiórczość pokarmowa. Ponadto samo zjawisko ma bardzo pierwotne korzenie – jest to mechanizm ukształtowany przez lata ewolucji, mający za zadanie ochronę przed zjedzeniem nieznanych, potencjalnie trujących pokarmów. Występowanie neofobii żywieniowej zależne jest od wielorakich czynników: genetycznych, biologicznych, fizjologicznych, a także społecznych i osobniczych. Sama neofobia najczęściej związana jest z mniejszym spożyciem owoców i warzyw, a także mięsa i nabiału, co może prowadzić do niedoborów składników odżywczych i mineralnych w diecie Dziecka.  Etap wybiórczości pokarmowej jest normalnym etapem rozwoju Dziecka, jednak warto zachować czujność i obserwować Malucha – nie powinna ona prowadzić do spadków masy ciała, zahamowania wzrostu czy niedoborów. W przypadku gdy Rodzice są zaniepokojeni ilością akceptowanych produktów lub Dziecko coraz bardziej zawęża grupę dopuszczalnych potraw, warto skonsultować się ze specjalistą (np. terapeutą neurorozwojowym, terapeutą karmienia, neurologopedą).  

W czasie wybiórczości pokarmowej nie należy rezygnować z proponowania różnorodnych produktów. Ekspozycja na nowości to jedyny sposób na ich oswojenie i niekiedy potrzeba kilkunastu prób, by Maluch zaakceptował dany produkt. Talerz Dziecka nadal powinien być komponowany zgodnie z zasadami modelowego talerza żywieniowego, jednakże warto, by znalazły się na nim również produkty na pewno akceptowane (połączenie znanych i lubianych produktów z odrzucanymi/ignorowanymi).