Kluczowe wiadomości:
– witamina D pełni nie tylko kluczową funkcję w procesach kościotwórczych, ale ma wiele ról w innych układach organizmu – jej optymalne stężenie może wpływać korzystnie na cały organizm
– suplementacja witaminy D jest konieczna do 12. miesiąca życia przez cały rok, później suplementacja bezpieczna i zalecana wg zalecen Światowej Organizacj Zdrowia
– badania wskazują na powszechne niedobory, co oznacza, że synteza skórna w naszym regionie i przy naszym trybie życia jest niska i niewystarczająca
– regularne codzienne podawanie witaminy D zapobiega niedoborom
– suplementacja powinna zostać dobrana po konsultacji z lekarzem – na podstawie badania stężenia witaminy D w surowicy krwi, wieku, masy ciała, karnacji i spożycia z pokarmem
– zalecane stężenie 25(OH)D w surowicy krwi wynosi 30-50 ng/ml i do tego stężenia dążymy, zbyt wysokie stężenia wymagają weryfikacji suplementacji i wprowadzenia zmian w celu uniknięcia nadmiaru
– szczególną uwagę powinny otrzymać osoby otyłe – zarówno dzieci, jak i dorośli powinny mieć dawkę dobraną indywidualnie, zazwyczaj jest to dwukrotność zalecanej dawki
– regularna kontrola poziomu witaminy D w organizmie (np. raz w roku) powinna zostać włączona jako element profilaktyki niedoboru
– wybór zbadanego preparatu jest gwarancją przyjęcia dawki deklarowanej na opakowaniu
– nadmiar witaminy D jest szkodliwy i niebezpieczny dla zdrowia i życia
W przypadku suplementacji witaminy D warto zadbać o zdrowie całej rodziny, nie tylko Maluszka!
Wybierzcie odpowiednie dla siebie preparaty i włączcie regularną – czyli codzienną – suplementację, przynajmniej w sezonie jesienno-zimowym!
Witamina D pełni szereg istotnych funkcji w całym organizmie – jej rola jest plejotropowa, co oznacza, że uczestniczy w wielu niezależnych od siebie procesach. Najczęściej podkreślaną jako najważniejszą rolą witaminy D jest funkcja, jaką pełni w gospodarce wapniowo-fosforanowej, czyli w procesach kościotwórczych. Badania wykazują, że jest regulatorem czynności wewnątrzwydzielniczej trzustki, nadnerczy, tarczycy i przysadki, pełni rolę ochronną w procesach nowotworowych (wpływa na ekspresję ponad 200 genów), wpływa pozytywnie na centralny i ośrodkowy układ nerwowy, zmniejsza ryzyko insulinooporności i cukrzycy typu 2 poprzez wpływ na autokrynne wydzielanie insuliny, ma znaczenie w kontekście profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego, a także odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego.
Witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach i występuje w dwóch formach: D2 – ergokalcyferol (pochodzenia roślinnego) i D3 – cholekalcyferol (pochodzenia zwierzęcego). Obydwie formy są biologicznie nieaktywne i wymagają dwukrotnej hydroksylacji – pierwsza z nich ma miejsce w wątrobie, w jej wyniku powstaje kalcydiol; druga z nich odbywa się w nerkach, a w jej wyniku powstaje kalcytriol. Kalcydiol charakteryzuje się lepszą trwałością (we krwi utrzymuje się 2–3 tygodnie) i to on jest miernikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D – poprzez badanie stężenia [25(OH)D] w surowicy krwi.
Głównym źródłem witaminy D – mogącym zapewnić 100% wymaganej dziennej dawki – jest synteza przezskórna dzięki promieniowaniu UVB. W środkowej Europie jest ona możliwa jednie od końca kwietnia do początku października, w godzinach 10:00–15:00, przy braku zachmurzenia. Do wystarczającej syntezy potrzeba około 15–20 minut na dworze, przy wyeksponowaniu około 18 % powierzchni ciała na promienie słoneczne (twarz, przedramiona i nogi poniżej kolan), bez nałożonych filtrów ochronnych. Synteza przezskórna jest zależna od cech osobniczych (wiek, płeć, kolor skóry, masa ciała) i nie zawsze jest wystarczająca, pomimo zalecanej ekspozycji.
Drugim źródłem witaminy D jest pożywienie – głównie tłuste ryby morskie, nabiał i jaja. Stężenie witaminy D w tych produktach nie jest wystarczające do pokrycia zapotrzebowania organizmu samodzielnie.
0–6 miesięcy | 400 IU dobowo przez cały rok |
6–12 miesięcy | 400–600 IU dobowo przez cały rok (w zależności od dawki przyjętej z pokarmem) |
1–18 lat | 600–1000 IU dobowo w miesiącach od końca września do końca kwietnia oraz latem przy niewystarczającej syntezie skórnej |
Osoby dorosłe | 800–2000 IU dobowo w miesiącach od końca września do końca kwietnia oraz latem przy niewystarczającej syntezie skórnej |
Ciąża i laktacja | Dawka dobierana indywidualna w oparciu o stężenie 25(OH) D w surowicy krwi w celu utrzymania go na optymalnym poziomie 30–50 ng/ml. W przypadku nieoznaczenia poziomu witaminy D w surowicy przyjmuje się dawkowanie 2000 IU dobowo. |
Osoby po 65. r.ż. | 800–2000 IU dobowo przez cały rok |
Badanie stężenia witaminy D (a dokładniej – kalcydiolu, czyli [25(OH)D]) w surowicy krwi jest powszechnie dostępnym badaniem laboratoryjnym. Jest podstawą do diagnozy niedoborów, a także w tracie monitorowania postępów leczenia oraz ewentualnych problemów z brakiem efektywności suplementacji. Wynik badania można zakwalifikować wg poniższej tabeli.
|
Bardzo ciężki deficyt |
0–10 ng/ml |
|
Znaczny deficyt |
10–20 ng/ml |
|
Stężenie suboptymalne |
20–30 ng/ml |
|
Poziom zalecany |
30–50 ng/ml |
|
Stężenie wysokie |
50–100 ng/ml |
|
Stężenie potencjalnie toksyczne |
Powyżej 100 ng/ml |
|
Stężenie toksyczne |
Powyżej 200 ng/ml |
Ze względu na tak wielowymiarową funkcję witaminy D w organizmie jej niedobory mogą wpływać na nieprawidłowości w różnych obszarach zdrowia. Najważniejsze i bardzo dotkliwe skutki obejmują najczęściej podkreślaną jej funkcję – w gospodarce wapniowo-fosforanowej, czyli w procesach tworzenia kości i zębów. Jej niedobory skutkują rozwojem krzywicy u dzieci oraz osteomalacji i osteoporozy u dorosłych. Badania sugerują, że niedobory witaminy D są bardzo powszechne – lekkie, średnie i skrajne niedobory mogą dotyczyć łącznie nawet 80–90%, skrajne niedobory (stężenie [25(OH)D] poniżej 12 ng/ml) dotykają ok. 13% osób w Europie, a poważny deficyt (stężenie [25(OH)D] poniżej 20 ng/ml) dotyka ok. 40% osób w Europie.
Niedobory i ich negatywne konsekwencje pojawiły się w okresie rewolucji przemysłowej, w XX wieku znacząco zwiększyło się ich rozpowszechnienie, a obecnie – pomimo szerokiej wiedzy na temat witaminy D – nadal stanowią duży problem. Wiąże się to ze zmniejszoną ekspozycją na światło słoneczne, a także zakrywaniem skóry i stosowaniem filtrów.
Powszechna suplementacja w pierwszych miesiącach życia znacząco redukuje problem u najmłodszych, jednak – zgodnie z badaniami – wraz z wiekiem często zauważa się stopniową rezygnację z podawania suplementów Dzieciom lub sporadyczne podawanie, co jest bezpośrednią przyczyną pojawienia się niedoborów. Dzieci stanowią jedną z grup szczególnie narażonych na negatywne skutki niedoborów witaminy D – ze względu na jej funkcje w gospodarce wapniowej, a więc i w procesach wzrostu i rozwoju, jej niedobór może skutkować powolnym wzrostem, guzami czołowymi, powolnym zrastaniem się ciemiączka i krzywicą, a u starszych dzieci – wadami układu kostnego, podatnością na złamania, osłabieniem odporności.
Coraz częściej podkreśla się rolę witaminy D również w dorosłym życiu. Nie tylko u osób z grupy ryzyka (osób starszych, chorych na osteoporozę i po niektórych operacjach) jest ona bardzo ważnym elementem profilaktyki zdrowia. Jej niedobory prowadzą nie tylko do pogorszenia stanu układu kostnego (osteomalacja i osteoporoza, a także zwyrodnienia i wady postawy, ale również znajdują korelację z wieloma innymi schorzeniami, takimi jak choroby autoimmunologiczne (np. stwardnienie rozsiane), choroby nowotworowe, wady układu nerwowego, obniżenie odporności, choroby skóry. Są również związane z otyłością oraz nieprawidłową gospodarką cukrową (powiązanie z insulinoopornością i cukrzycą typu 2).
Pomimo możliwości syntezy skórnej w okresie od maja do końca września suplementacja jest zalecana zarówno Dzieciom, jak i dorosłym w celu utrzymania prawidłowego stężenia witaminy D w organizmie. Ze względu na osobnicze różnice w zdolnościach syntezy przezskórnej jedynie regularne badanie poziomu wit. D w surowicy krwi (co 1–2 miesiące) mogłoby zweryfikować jej skuteczność. Dodatkowo, ze względu na powiązania nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (promieniowanie UVA i UVB) z negatywnym wpływem na skórę, w tym rozwojem nowotworów, należy rozważać jej ochronę za pomocą kremów z filtrem SPF.
Całoroczna suplementacja witaminy D jest konieczna w pierwszych 12 miesiącach życia oraz po 65. roku życia. Zalecenia dla grup wiekowych powyżej 12. miesiąca życia są ogólne, a ich sprecyzowanie należy do lekarza, który określi zapotrzebowanie na podstawie danych osobniczych i możliwości syntezy skórnej.
Widełki zalecanej suplementacji są duże, dlatego kontrola poziomu witaminy D w surowicy krwi i konsultacja lekarska powinna być podstawą do określenia optymalnej dawki.
Droga dobrania suplementacji
badanie stężenie 25(OH)D w surowicy krwi -> konsultacja lekarska -> dobór dawki i preparatu
W zaleceniach podkreśla się, że całoroczne przyjmowanie witaminy D w kontrolowanej dawce jest bezpieczne i może przynosić znaczne korzyści w profilaktyce niedoboru. W przypadku doboru preparatu warto wybierać dokładnie przebadane suplementy lub leki (odnotowano przypadki, w których deklaracja zawartości witaminy D na opakowaniu była niższa niż w rzeczywistości, co skutkowało hiperwitaminozą lub/i zatruciem).
Za bezpieczną dawkę dobową przyjmuje się maksymalnie 2000 IU.
Teoretycznie witamina D może być przyjmowana w dawkach uderzeniowych raz na 2–4 tygodnie. Takie postępowanie nie jest zalecane i może wiązać się z potencjalnym przedawkowaniem. Bardzo wysokie dawki lecznicze podawane są tylko i wyłącznie pod kontrolą lekarza.
Zatrucie witaminą D jest zjawiskiem rzadkim i u zdrowych osób jest możliwe jedynie w przypadku nadmiernej suplementacji (nie ma możliwości przedawkowania poprzez syntezę przezskórną). Pierwsze objawy zazwyczaj dotyczą układu pokarmowego i są to wymioty, biegunka i nudności. Inne obajwy mogące pojawić się w ciągu kilku dni lub tygodni to senność, bóle głowy, apatia, utrata apetytu, dezorientacja, bóle mięśni, wielomocz, wzmożone pragnienie, bóle brzucha i nawracające wymioty, osłabienie i nerwowość. Zbyt wysokie stężenie metabolitu 1,25(OH)2 D może prowadzić do hiperkalcemii (namiaru wapnia) i wzmożonego wydalania wapnia z moczem (hiperkalciurii prowadzącej do niewydolności nerek), zaburzających gospodarkę wapniowo fosforanową organizmu.
Endogenne (niezwiązane z nadmierną podażą) zatrucie witaminą D wiąże się z nadmierną produkcją aktywnego metabolitu 1,25(OH)2 D w chorobach ziarniakowatych, niektórych chłoniakach i niektórych chorobach wrodzonych.
https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/62666
https://diagnostykalaboratoryjna.eu/api/files/view/1100303.pdf
https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/view/25989
http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2014/09/pnm_2012_265-272.pdf
https://przegladpediatryczny.pl/files/4337.pdf
https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf
http://mavipuro.pl/jourarch/PN2018001.pdf
https://www.nature.com/articles/s41430-020-0558-y.pdf